معاملات آفست (Offset)

برای بسیاری از کشورهای درحال توسعه دسترسی به تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته و استراتژیک، بدون توسل به روش¬های جدید قراردادی امکان پذیر نیست

برای بسیاری از کشورهای درحال توسعه دسترسی به تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته و استراتژیک، بدون توسل به روش¬های جدید قراردادی امکان پذیر نیست. در واقع علاوه بر توانایی مالی و ارزی زیادی که خریدار محصولات باید داشته باشد، باید بتواند از عهده حفظ، تعمیر و نگهداری آن محصولات نیز برآید. یکی از مهم ترین نوع معاملاتی که در تجارت بین المللی برای انتقال تکنولوژی، صنعتی¬سازی و توسعه زیربناهای کشورها و همچنین برای ایجاد تعادل قراردادی و موازنه تراز تجاری منعقد می شود، معاملات آفست است که از نوع روش های تجارت متقابل است و در تجارت تسلیحات و بخش هوا- فضا بسیار رایج است.
قراردادهای آفست که با نام های دیگری مانند مشارکت صنعتی، جبران های صنعتی و معاملات تعادلی نیز شناخته می¬شود و در زمره¬ی قراردادهای تجارت متقابل جای دارد، موافقت نامه های جبرانی و متقابل تجاری است که در آن خریدار (که معمولا دولت است) خرید خدمات و کالاهای گران قیمت صنعتی خود را به انجام یک سری تعهدات جبرانی و متقابل توسط صادرکننده مشروط می نماید. موافقت نامه تجارت آزاد آمریکای شمالی (NAFTA) آفست را اینگونه تعریف می¬کند: شروط و الزاماتی که خریدار، مقدم بر فرایند خرید یا در مسیر آن، تحمیل یا لحاظ می کند و از طریق الزامات مربوط به سهم داخل، لیسانس تکنولوژی، سرمایه گذاری، تجارت متقابل یا الزمات مشابه، توسعه کشورش را افزایش می دهد.

حال با ذکر یک مثال ملموس ماهیت و کاربرد معاملات آفست را بیشتر ارائه می دهیم: فرض کنید که کشور A قرار است که یک سامانه تسلیحاتی نظامی را از کشور B خریداری کند. در این زمینه ملاحظات اقتصادی متعددی باید توسط کشور A مدنظر قرار گیرد. یکی از این موارد، مسئله انتقال ارز به کشور B به عنوان قیمت و هزینه تسلیحات است چراکه به مسئله کسری تراز تجاری کشور خریدار مرتبط است و بر آن تاثیر منفی می گذارد. موضوع بعدی، استفاده مطلوب از ظرفیت آزاد صنعت تسلیحات کشور A (یعنی کشور واردکننده) است که اشتغال¬سازی را هم متأثر می کند. سومین مسئله، وابستگی فنی و تدارکاتی درازمدت به کشور B (کشور عرضه کننده) است. تکنولوژی های پیشرفته به مانند تسلیحات نظامی به اقدامات تدارکاتی (یعنی هر چیزی که برای حفظ و نگهداری آن کالا در طول عمر مفیدش نیاز است) احتیاج دارند. به دلیل پیچیدگی های ذکر شده در این گونه معاملات بین المللی، قراردادهای در سطح معمولی به هیچ وجه نمی¬تواند موارد مذکور را به خوبی پوشش دهند. در این راستا در معاملات آفست، کشور A در ازای ارزش منتقل شده، خواستار جبران هایی همچون برنامه تولید مشترک می شود که به موجب آن صادرکننده خودش در پروژه مشارکت می¬کند. در نتیجه، دانش فنی تحصیل می شود و وابستگی های فوق الذکر به کشور صادرکننده برای نگهداری و تأمین قطعات یدکی کاهش می یابد.
انواع قراردادهای آفست
همان‎طور پیش¬تر ذکر شد، اساس قراردادهای آفست را تعهداتی تشکیل می‌دهند که فروشنده یک پروژه، متقابلا و در جهت منافع اقتصادی کشور خریدار تقبل می‌کند. بر اساس نوع تعهدات متقابل که فروشنده می‌پذیرد، قراردادهای آفست به دو گروه عمده تحت عنوان «قراردادهای آفست مستقیم» و «قراردادهای آفست غیر مستقیم» تقسیم می‌شوند که در ادامه به طور خلاصه بیان خواهند شد:
الف. قراردادهای آفست مستقیم
چنانچه در قرارداد آفست، صادرکننده تعهداتی را در زمینه موضوع پروژه اصلی تقبل کند، این قرارداد، یک آفست مستقیم است؛ مثلا اگر صادرکننده متعهد شود که بعضی از قطعات یا بخشی از اجزای پروژه را با همکاری تولیدکنندگان داخلی در داخل کشور خریدار تولید کند، این یک قرارداد آفست مستقـیم خواهد بـود. بر اسـاس نـوع تعـهدی کـه صادرکننده اصـلی تقبل می‌کند، قراردادهای آفست مستقیم به سه گروه تقسیم می‌شوند:
گروه اول از قراردادهای آفست مستقیم، قراردادهایی را شامل می‌شوند که صادرکننده پروژه موافقت می‌کند تا قطعات و یا بخش‌های خاصی از پروژه را از تولیدکنندگان کشور خریدار تهیه کرده، در پروژه مزبور به کار گیرد. در جهت تأمین این قطعات، صادرکننده پروژه ملزم خواهد بود که با تولیدکنندگان داخلی آن کشور، قراردادهای خرید منعقد کند.
در گروه دوم از قراردادهای آفست مستقیم، صادرکننده متعهد می‏شود در تولید بخش‌ها یا قطعاتی از پروژه با تولیدکنندگان داخلی همکاری کرده، به طوری که آن قطعات در داخل کشور مشترکا از سوی صادرکننده و تولیدکنندگان محلی ساخته و در پروژه مورد نظر به کار گرفته شوند.
در قراردادهای آفست گروه سوم، صادرکننده پروژه متعهد می‏شود که در ارتباط با تولید بخش¬هایی از پروژه در کشور خریدار سرمایه‌گذاری کند و یا با طرف‌های داخلی قراردادهای مشترک در سرمایه‌گذاری منعقد نماید. این سرمایه‌گذاری و مشارکت منوط به انتقال سرمایه و تکنولوژی خارجی به کشور خریدار و بعضا مستلزم اعطای لیسانس (مجوز) تولید و علائم و نام‌های تجاری به تولیدکنندگان داخلی خواهد بود.

ب: قراردادهای آفست غیر مستقیم
قراردادهای متعدد و گوناگونی را تحت عنوان «قراردادهای آفست غیر مستقیم» دسته‌بندی می‌کنند. همه این قراردادها حاوی تعهدات متقابلی هستند که صادرکننده پروژه تقبل کرده، در حالی که این تعهدات مستقیما با موضوع اصلی مورد معامله مرتبط نیستند.